Nhân tài bao giờ cũng thuộc về số ít (*)

Hà Vũ Hiển

Khi tổ chức cần người già
Thì ta vẫn còn trẻ
Khi tổ chức cần người trẻ
Thì ta đã về già
Khi tổ chức cần đàn bà
Thì ta là đàn ông
Khi tổ chức cần công nông
Ta trót là trí thức
Khi tổ chức cần người có đức
Ta lại trót là người có tài…

Có lẽ đó là những lời kêu ca một cách hài hước của những người cảm thấy luôn luôn “nhỡ thời”, không được “xã hội” trọng dụng vì các tiêu chuẩn “quy hoạch cán bộ” thiên về cơ cấu hay lứa tuổi để phù hợp với các “yêu cầu chính trị của đất nước” ở từng thời kỳ khác nhau. “Xã hội” trong ngữ cảnh trên được hiểu theo nghĩa hẹp là các cơ quan thuộc hệ thống nhà nước, nơi đề ra các tiêu chuẩn đó.

Những năm gần đây, tiêu chuẩn tuyển chọn cán bộ của Nhà nước cũng đã được cải tiến và thay đổi nhiều. “Xã hội” cũng đã được mở rộng hơn ra ngoài khu vực “quốc doanh” nên người có thực tài có nhiều “kênh” đa dạng hơn để phát triển sự nghiệp của mình. Hơn 6.400 cán bộ, công chức bỏ việc, thôi việc tại các cơ quan Nhà nước ở thành phố Hồ Chí Minh mà báo Tuổi Trẻ đưa tin ngày 3/6/2008 là một ví dụ cụ thể. Và điều này không hẳn chỉ xuất phát từ  tiền lương thâp mà còn do môi trường làm việc chưa tạo cơ hội tốt cho người có năng lực thăng tiến, việc bố trí cán bộ không phù hợp… như thừa nhận của UBND TP.

Thực ra thì các cơ quan Nhà nước bây giờ khi tuyển người cũng như khi bổ nhiệm các vị trí lãnh đạo đều đưa ra các tiêu chuẩn rất khắt khe về tuổi tác, năng lực, trình độ… Nhưng tại sao chúng ta vẫn cảm thấy ít có những nhân vật xuất sắc trong “hệ thống của chúng ta” so với những “hệ thống” mà chúng ta thấy ở rất nhiều nước khác. Không những thế, lại còn có tình trạng chạy chức, chạy quyền ở mọi cấp, mọi nơi gia tăng, “dù về mặt pháp lý, quy định đã khá chặt chẽ…” nhưng trên thực tế, “con voi vẫn chui lọt lỗ kim” như phát biểu của ĐBQH Lê Văn Cuông được VietNamNet trích dẫn lại ngày 22/5/2008.

Vấn đề là ở chỗ mặc dù “hệ thống của chúng ta”  cũng đặt ra các quy chuẩn có vẻ rất chặt chẽ, nhưng trong rất nhiều trường hợp chính cái quy chuẩn ấy lại là cái cớ, một thứ “rào cản kỹ thuật” cứng nhắc để cố tình hay vô tình gạt bỏ những người vừa có tâm lại vừa có tài một cách thực sự trong khi lại mở toang cửa cho “những con voi” đi vào.

Chẳng hạn như ở những nơi người ta đặt ra “quy hoạch cán bộ” là không bổ nhiệm người trên 50 tuổi thì rất có thể sẽ có những người từ 51 tuổi trở lên tuy rất xuất sắc nhưng sẽ bị loại, hoặc cũng sẽ có nhiều ông phải lo “chạy” giấy khai sinh cho đủ tiêu chuẩn. Nếu ở một nơi nào khác, người ta quy định phải 30 tuổi trở lên mới đủ “chín chắn” để được bổ nhiệm, thì rất có thể sẽ có người đặc biệt xuất sắc và có uy tín nhưng sẽ bị loại chỉ vì anh ta mới 29 tuổi. Hoặc ở một nơi khác nữa, người ta quy định cán bộ lãnh đạo phải có bằng thạc sỹ trở lên, thì rất có thể sẽ có một loạt những người có tài thực sự nhưng chỉ mới có bằng đại học sẽ bị loại để nhường chỗ cho những ông “thạc sỹ giấy” hoặc “tiến sỹ giấy”, hoặc cũng sẽ có ông phải lo đi “chạy” bằng.

Mặt khác: – Đa số những người già thì vừa yếu về sức khỏe, suy nghĩ chậm hơn người trẻ nhưng lại có những ông già rất thông minh, sáng tạo hoặc vẫn khỏe hơn nhiều thanh niên, tất nhiên đây chỉ là số ít.

– Đa số những người trẻ dưới 30 tuổi thì còn bồng bột, thiếu kinh nghiệm trong cuộc sống và trong công việc…, nhưng lại cũng có một số ít những anh chàng hoặc cô nàng ở lứa tuổi này không những rất thông minh mà lại còn rất chín chắn.

– Đa số những người có bằng cấp cao thì có trí tuệ cao hơn những người có bằng cấp thấp hơn, nhưng cá biệt lại có những người có ít bằng cấp, bằng cấp không cao hoặc thậm chí không có bằng cấp lại có trí tuệ hơn rất nhiều người có bằng cấp cao hơn (như ông Tạ Quang Bửu là một ví dụ)…

Có thể nhiều bạn nói rằng, đó chỉ là SỐ ÍT, là CÁ BIỆT.

Nhưng xin thưa rằng, những nhân tài thực sự bao giờ cũng thuộc về SỐ ÍT, thuộc về CÁ BIỆT, họ chưa bao giờ thuộc về số đông.

Vì thế nên Bill Clinton mới làm Tổng thống Mỹ khi mới ngoài 40 tuổi còn Reagan khi đã ở gần cái tuổi 80 vẫn còn là Tổng thống Mỹ.

Không phải vì dưới thời Bill Clinton, nước Mỹ thay đổi tiêu chuẩn về tuổi tác trong “quy hoạch cán bộ” so với thời Reagan.

Đơn giản là vì nước Mỹ chỉ chọn người có THỰC TÀI. Và nếu tôi không nhầm thì trong thành phần chính phủ Anh cách đây vài năm còn có vị bộ trưởng chưa có bằng đại học. Và các nước ấy đã phát triển được thành những nước tiên tiến cũng một phần, nếu không nói phần lớn, là vì họ biết phát hiện và trọng dụng nhân tài.

(*)  Bài đã đăng trên Tuần Việt Nam với tiêu đề (do TVN đặt):  “Quy hoạch” cán bộ – thường hay nhỡ thời?