Đặng Lê Nguyên Vũ “lên sách” – chuyện chẳng có gì phải ầm ĩ!

Hà Hiển

Một trong những sự  kiện nóng sốt được cư  dân mạng bàn ra tán vào nhiều trong tuần qua là việc thương gia cà phê nổi tiếng Đặng Lê Nguyên Vũ (ĐLNV) được Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia (NXBCTQG) cho lên “ngồi” chung với các vị danh nhân tiền bối như Hồ Chí Minh, Nguyễn Trãi, Bạch Thái Bưởi… trong cái “chiếu” có tên là “Tài năng và đắc dụng”.

Đa số dư luận, từ các blogger  và “còm sĩ” trên các trang phi chính thống cho đến các bài báo thuộc lề phải đều phê phán NXBCTQG đã làm một việc mà người ta cho là sai lầm và hồ đồ khi đưa ĐLNV “ngồi” chung với các bậc tiền nhân đã thành danh, thậm chí “diện tích chỗ  ngồi” cho ĐLNV còn rộng hơn rất nhiều chỗ dành cho từng vị còn lại. Những ý kiến này cũng chê bai, giễu cợt ông ĐLNV không hết lời về điều mà người ta cho là “mua danh”, là “lố bịch” của ông ta.

Cũng không phải không có một vài ý kiến “bào chữa” cho ĐLNV, trong số này tôi rất thích bài viết của GS Nguyễn Văn Tuấn (xem bài viết của GS Tuấn ở phía dưới entry này) (*) . Ngoài ra còn có  bài của nhà thơ Lưu Trọng Văn (nghe đâu đang làm cố vấn PR cho ông ĐLNV) với đoạn mào đầu “có cánh” như  sau:

“Vũ luôn từ chối các cuộc vui chơi, thậm chí hầu như không bao giờ đi du lịch, vì Vũ luôn than quỹ thời gian ít quá. Vậy mà lần ấy Vũ rủ tôi lên Sapa. Dọc đường thấy cảnh dân chúng còn nghèo nàn, Vũ ứa nước mắt, nói: “Đất đai trù phú vậy, sao lại nghèo? Phải quy hoạch lại, phải có tầm nhìn khác đi, phải đưa công nghệ mới vào thì mới giầu được”. Lên Sapa, rảo mấy vòng, len lỏi vào mấy ngõ ngách, tới cả một số bản người H’mông, 3 giờ sáng hôm sau Vũ dựng tôi dậy chỉ để nhìn đỉnh Fanxipan, rồi kéo tôi lên xe về lại Hà Nội. Sau này tôi mới biết ý định của Vũ lên Sapa, chẳng qua chỉ để xem vị trí của người dân tộc ở Sapa thế nào. Vũ nói: “Họ như kẻ ngoài rìa ở khu du lịch này. Sau này xây dựng “Thiên đường cà phê” em muốn đồng bào dân tộc với không gian văn hóa đặc sắc của họ phải là chủ thể, vì họ chính là hồn, là vía của vùng đất đó”. Tôi hỏi: “Thế Vũ ngắm đỉnh Fanxipan làm gì?”. Vũ nói: “Em muốn nhìn thấy đỉnh cao nhất của đất nước khi mặt trời chưa mọc để cảm nhận hết cái khát vọng vươn lên của đất nước mình”…  (mời xem toàn bộ bài viết trên trang Anh Ba Sàm).

… chỉ không thích lắm cái đầu trọc của ông…

Chủ blog này không quen biết ông ĐLNV, chỉ  thỉnh thoảng thấy ông đi cùng máy bay nhưng cũng chưa hân hạnh được nói chuyện bao giờ,  cũng không nghiền cà phê nên không dám có ý kiến bình luận gì về chuyện cà phê cà pheo, nhưng qua báo chí những năm gần đây thì biết ông là người có tài, có công trong việc đưa thương hiệu cà phê Trung Nguyên của ông (và cũng là của Việt Nam) ra thế giới, chỉ không thích lắm cái đầu trọc của ông  🙂  và nghi  ngờ  rằng ông  là người không bình thường khi có lần vừa “nổ” vừa “chém gió” đại ý rằng để lãnh đạo thế giới thì Việt Nam nên nắm lấy ngọn cờ mà trên thế  giới chưa ai nắm là “ngọn cờ nhân văn” ! He he, tôi nghĩ chắc chị Phương Nga bên Bộ Ngoại giao sẽ hưởng ứng nhiệt liệt ý tưởng này của ông ĐLNV vì nếu có được lá cờ ấy mà ông ĐLNV mang lại, chị  sẽ không mất công thường xuyên phải tuyên bố phản bác “luận điệu xuyên tạc” của “các thế lực thù địch” về tình hình nhân quyền ở nước ta, thay vào đó, xuân thu nhị kỳ chị lại có dịp ra tuyên bố lên án bọn Thuỵ Điển, Na Uy hay Thuỵ Sĩ… về việc vi phạm nhân quyền nghiêm trọng tại nước của bọn chúng! 🙂

Trong số những ý kiến chỉ trích ĐLNV (và cả nhà thơ Lưu Trọng Văn), tôi thấy 2 ý kiến sau trên blog Anh Ba Sàm rất đáng để những doanh nhân như  ông ĐLNV suy ngẫm.  Đó là ý kiến của các “còm sĩ” có nick name là Hoa Cà Phê và Hoang đường, xin được dẫn lại dưới đây (xin được giữ  nguyên cách viết chữ hoa, chữ  thường và chính tả của người viết) :

1) Hoa Cà Phê đã nói

21/05/2011 lúc 9:04 sáng

“Đừng nói là lên sapa để nhìn và thương cảm người h’mông. Ngay tại quê của Vũ ở Ma Đ’răc- cái trang trại cà phê vài trăm hecta hoàng tá tràng ấy đã đẩy biết bao nhiêu đồng bào ê-đê vào cảnh vật vờ, Trọng Văn có biết chính những người ê đê nơi đây hoàn toàn đứng ngoài và như vật hy sinh cho cái gọi là thiên đường và khát vọng cà phê của Vũ? Hay Văn chỉ lên Ma Đ’răc để ăn nhậu, cưỡi ngựa tiêu khiển và chém gió nên không nhìn thấy cảnh này, ” thiên đường” ấy đã đẩy biết bao nhiêu người ê -đê vào nơi xa xôi hơn để đốn rừng làm rẫy. Họ – những người ê đê ấy phải chấp nhận vì không thể làm gì hơn, họ thừa biết vài túi gạo, thực phẩm của TN bố thí cho họ chỉ là trò mị dân của những kẻ mà trước mặt họ thì tỏ ra đại lượng nhưng sau lưng họ là những gương mặt thô bỉ. Cũng như cái trò mị dân rẽ tiền của Vũ khi tranh cử quốc hội khóa trước đã bị các đối thủ tại Ma Đ’răc bóc mẽ.”

2) Hoang đường đã nói

21/05/2011 lúc 8:51 sáng

“Lá cờ “nhân văn” của ông tác giả nên đem cắm trên mộ bà Ngắn, người mót cafe bị những kẻ lạnh lùng xua chó xắn (cắn) đứng xem cho đến chết ! Vĩ nhân có tượng đài, hèn nhân có ngôi mộ. Cả hai đều dùng để vinh danh tính “Nhân văn cafe”. Ông Vũ nên cố gắng giúp đỡ thêm những nạn nhân của “tham vọng ” cafe của mình, thay vì những “khát vọng này kia với năm châu bốn bể. Hãy im đi mà giúp đỡ người nghèo .

Tránh xa bồi bút và chính khách ! Lo cái đói của người nghèo trước khi lo cái danh của mình, khi đó, không nói thì mọi người cũng đều biết.”.

Có thể những ý kiến trên của @ Hoa Cà Phê và @ Hoang đường chưa hẳn đã công bằng và có vẻ hơi nặng lời đối với ông ĐLNV và cả ông LTV, nhưng tôi cho rằng đó là những ý kiến khá tâm huyết và chân thành mà một doanh nhân đã nổi tiếng, không những có tài kinh doanh mà còn quan tâm để ý đến chuyện “nhân văn” như  ĐLNV  rất nên lắng nghe để có thêm thông tin mà suy ngẫm, nếu người ta nói đúng thì mình điều chỉnh, có chỗ nào không chính xác lắm thì cũng biết rằng xã hội đang mong đợi, kỳ vọng gì ở giới doanh nhân để mà phấn đấu nhiều hơn.

Nhưng nói gì thì nói, tôi không thích lắm những ý kiến chỉ trích ĐLNV nặng “mùi” đố kỵ và định kiến khá rõ đối với ông,  cũng như  giới doanh nhân nói chung.

Chủ blog này cũng coi cái chuyện “lên sách” của ông Đặng Lê Nguyên Vũ (ĐLNV) là hết sức nhẹ nhàng vì 2 lý do sau:

1) Tôi cho là xã hội ta cũng nên thoang thoáng hơn 1 chút về cái chuyện “lên  sách” này của ông ĐLNV. Liệu chúng ta có xu hướng “vọng cổ” quá mà thiếu cái sự “duy tân” khi mà nhiều người vẫn cảm thấy là điều kiêng kỵ, là “phạm huý” khi xếp người xưa với người nay trên cùng một “chiếu”? Và các “nho sĩ” của chúng ta cũng nên thật lòng bình tâm lại xem mình thực sự  có thành kiến với giới doanh nhân hay không khi cho rằng họ chỉ là những người luôn nghĩ đến lợi nhuận, có làm những điều gì tốt  như  làm từ  thiện hay tham gia các công tác xã hội khác thì cũng bị đánh giá chẳng qua chỉ là vì động cơ cá nhân, muốn PR tên tuổi… Những người có tài năng mà không phải doanh nhân khi được ca ngợi trên báo, trên  sách thì ít có sự ì xèo, còn tài năng  là doanh nhân mà được lên báo, lên sách thì thái độ chung của dư luận là không mấy thiện cảm, thể nào số đông cũng nghi kỵ cái thằng cha này chắc bỏ tiền ra để mua danh, hoặc cái nơi xuất bản thể nào cũng bị nghi hay là ăn tiền để làm cái việc PR cho ông đó.  Tôi cũng có cảm giác chung là người Việt bây giờ hiếm ai phục ai. Đành rằng cái tâm lý xã hội này cũng có thể hiểu được từ  hoàn cảnh khách quan  “Thạch Sanh thì ít, Lý Thông thì nhiều” hiện nay dễ làm người ta nghi kỵ nhau. Nhưng trong cái thời buổi nước ta thiếu vắng anh hùng như  hiện tại thì thiết tưởng càng cần phải có những tấm lòng bao dung mà gạn đục khơi trong, gạt bỏ những tị hiềm, thói đố kỵ chẳng ai phục ai để rồi níu kéo nhau cùng tụt hậu, để miếng mồi ngon cho ngoại bang xâu xé mà nguy cơ đã thấy rất gần!

Cách đây không lâu, tôi đọc được trên BBC (hay mạng nào đó không nhớ rõ) bài báo viết về việc một tổ chức xếp hạng quốc tế có uy tín đưa ra 1 danh sách các nhân tài của nước Mỹ, trong đó người ta xếp chung cả Bill Gates, Einstein, Washinton, Bush và nhiều nhân vật khác từ nghệ sỹ đến chính trị gia, nhà văn, nhà khoa học… của nước Mỹ (có quốc tịch Mỹ), và họ xếp hạng theo thứ tự từ  cao xuống thấp một cách rõ ràng theo quan điểm của họ.

Điều đáng nói là cụ Washinton, người sáng lập ra nước Mỹ không phải là người đứng số 1, trên cụ còn có một số tổng thống và những người không phải tổng thống Mỹ , và xếp thứ 1 là ông Tổng thống Reagan, còn nhà khoa học Einstein thì xếp thứ 20 gì đó, hình như sau cả Bill Gates, Bill Clinton…, tóm lại là  trong cái “chiếu” đó người ta cho già trẻ, người xưa lẫn người nay, ngồi chung với nhau với tuổi tác chênh lệch giữa các nhân vật tính bằng cả thế kỷ.

Tất nhiên, ở Mỹ có nhiều tổ chức xếp hạng với những tiêu chí khác nhau và có cách đánh giá khác nhau và việc xếp hạng của họ chỉ có tính chất tham khảo nhưng điều này cũng cho thấy Mỹ thoáng hơn ta rất nhiều. Họ có thể công khai đánh giá một doanh nhân hay một ông tổng thống bây giờ hơn cụ Washinton ngày xưa.

Có phải nước Mỹ bây giờ có nhiều nhân tài chẳng kém ngày xưa, có khi còn hơn xưa, nên họ mới “thoáng” như vậy? Hay là bởi vì từ trước đến nay họ vẫn “thoáng” như thế và chính nhờ cái sự “thoáng” đó mà thiên tài có đất để nảy nở, nên nhân tài của họ đời nào cũng nhiều như lá mùa xuân?

Những câu hỏi đó có đáng cho chúng ta suy ngẫm không?

2) Lý do thứ 2 tôi thấy cái chuyện “lên sách” của ông ĐLNV không đáng phải ầm ĩ lên là vì cứ cho rằng việc “lên sách” này là ý định PR đánh bóng bản thân của ĐLNV thì tôi thấy việc PR này của ông ĐLNV là rất ít hiệu quả nếu như người ta không khới cái câu chuyện này lên. Nếu ĐLNV chỉ “nằm” trên cái cuốn sách ấy của Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia (NXBCTQG) thì chắc chỉ có rất ít “nho sĩ’ (mà GS Nguyễn Văn Tuấn gọi là “các vị khoa bảng”) biết đến. Tôi tin rằng hầu hết dân nghiện cà phê, nếu có ham đọc sách thì cũng chẳng ham đọc sách của  NXBCTQG hoặc quan tâm đến sách của NXB này (còn một người không nghiện cà fê và ít đọc sách như  tôi thì  chắc là sẽ không bao giờ trong tủ sách của mình có cuốn sách nào của cái NXB ấy) . Vì vậy nếu tôi mà tài giỏi như  ông ĐLNV và thực sự muốn PR bản thân thì tôi không chọn NXBCTQG, nếu muốn PR thì thà liên hệ thẳng với Anh Ba Sàm để làm việc này thì hiệu quả hơn rất nhiều vì trang của ABS đã có hàng triệu độc giả, kể cả nghiện hay không nghiện cà phê,  cái mà NXB kia còn khuya mới theo kịp!

Đối với các “còm sĩ”  không có cảm tình với  ĐLNV thì việc các bạn cứ khới lên câu chuyện này đã vô tình làm các bạn trở thành những người thực sự  đang PR cho ĐLNV. Còn đối với cái NXBCTQG ấy, trước đây chẳng mấy ai quan tâm, giờ thì được hàng triệu độc giả của Anh Ba Sàm biết đến. He he, có lẽ NXBCTQG phải có thưởng lớn cho ABS thì mới là phải chứ nhỉ!

H.H

———————————————————————————————————————-

(*)  Bài của GS Nguyễn Văn Tuấn:

“Tài năng và đắc dụng”: Lượng và chất

 

 

Định không bàn luận gì về những lùm xùm chung quanh cuốn sách Tài năng và đắc dụng, nhưng đọc qua các ý kiến của các vị khoa bảng, tôi cũng đành phải nói vài ba câu cho gọi là “có đóng góp”.  Theo tôi, chuyện so sánh số trang sách để lượng giá tầm cỡ nhân vật là một cách tự nô lệ hóa vào lượng mà bỏ qua phần phẩm chất.

Có thể nói rằng cuốn sách Tài năng và đắc dụng do GS Nguyễn Hoàng Lương và PGS Phạm Hồng Tung làm chủ biên đã không mấy may mắn. Ngay sau khi cuốn sách ấn hành, hàng loạt bài báo chỉ trích khá gay gắt.  Dẫn đầu làn sóng chỉ trích và phê phán có lẽ là Sài Gòn Giải Phóng và Người lao động.  Những bài báo với những tựa đề không thân thiện chút nào, như Sách về nhân tài – Choáng!, Tài năng và đắc dụng: Cuốn sách phản cảm, Không phải công trình khoa học!, Sách ‘Tài năng và đắc dụng‘: Khập khiễng và tùy tiện, v.v.  Hai vị chủ biên chắc hoặc là cười mỉm (vì sẽ có dịp bán sách), hoặc là thiếu ngủ (vì dư luận báo chí chỉ trích).  Tôi thì nghĩ rằng nhiều phê phán và chỉ trích của các vị khoa bảng hoặc là không có cơ sở khoa học, hoặc là thiếu công bằng.  Thiếu công bằng đối với ông Đặng Lê Nguyên Vũ.  Trong bài này, tôi không bàn về nội dung cuốn sách (vì chưa đọc), mà chỉ bàn qua vài khía cạnh phương pháp học (methodology) và cách tiếp cận (approach). 

Nhưng trước khi trình bày ý kiến, tôi trích vài ý kiến của các vị khoa bảng như sau:

Tác giả Trần Hữu Tá: “Thật là kỳ cục, khi sự nghiệp mới ở chặng đầu của nhà doanh nghiệp trẻ này đã được kể lể tỉ mỉ (42 trang in), nhiều gấp ba lần Trần Quốc Tuấn, thậm chí gấp hơn bốn lần bài viết về nhà mưu lược thiên tài Nguyễn Trãi (10 trang) và dài gần gấp đôi danh nhân văn hóa nhân loại Hồ Chí Minh (25 trang).”  (Ăn nói làm sao bây giờ, Tuổi Trẻ, 15/5/2011)Gs Đào Trọng Thi: “Tự thuật là một tư liệu quá thô, không có giá trị khoa học. Cũng như một mẫu thiết kế thôi, vải chỉ là một nguyên liệu, muốn may thành cái váy, cái áo thì phải có nhà thiết kế, phải có may đo […] Không những cuốn sách không có giá trị khoa học với đề tài của ĐH Quốc gia Hà Nội mà tôi còn có thể khẳng định nó không phải là một công trình khoa học.”và:“Tôi cũng muốn nói thêm về nhân vật được lựa chọn. Việc anh Vũ tự thuật đã gây phản cảm với độc giả. Tự mình viết về mình như một nhân tài đặt cạnh những nhân vật quá nổi tiếng là một cách làm rất không nên.”  (Không phải công trình khoa học! Người lao động 13/5/2011)TS Nguyễn Văn Vịnh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế – Xã hội và Phát triển, nói việc lựa chọn doanh nhân Đặng Lê Nguyên Vũ thể hiện một thái độ hết sức hồ đồ và những người làm sách quá thiếu cảm quan khi chọn nhân vật. (Tài năng và đắc dụng: Cuốn sách phản cảm, Người lao động 12/5/2011)Ts Chu Hảo: “Bản thân cái bài tự thuật của anh Đặng Lê Nguyên Vũ viết ở đó thì về nội dung cũng như hình thức thể hiện qua cái bài đó theo tôi nghĩ là bình thường có thể chấp nhận được. Cũng có thể nhiều người cho rằng anh ấy hơi lãng mạn và hơi khuếch trương những ý tưởng của mình nhưng tôi nghĩ rằng anh ấy có quyền làm như vậy. Anh ấy nhận thức vấn đề và phát biểu ý kiến riêng của mình. Anh ấy kể lại cuộc đời của anh ấy với tất cả những khó khăn … phấn đầu từ ban đầu theo tôi nghĩ là nhiều cái đáng trân trọng. Tuy nhiên cái bài đó mà xếp vào trong cuốn sách đó thì lại là việc khác.”Thế nhưng bản thân của những người chủ biên làm cuốn sách đó đã có những nhận thức nếu mà chân thành thì cũng rất là thô thiển. Nếu là chân thành thì cũng không nghiêm túc.” (Sách “Tài năng và đắc dụng” bị phê bình, RFA 15/5/2011)Tác giả Lê Văn Nghệ: “Nếu là một con người bình thường, không hoang tưởng, không có triệu chứng về trí não, khi ai đó vì lẽ gì đó ca ngợi mình, xếp mình “ngồi” chung với các danh nhân thì vì sự tự trọng và liêm sỉ cũng nên biết cách thoái thác, rút lui. Nếu không, sự háo danh ở đây chỉ có thể gọi là “xú danh”. Có đúng vậy không? Chúng tôi xin dành câu trả lời cho ông Đặng Lê Nguyên Vũ.”  (Từ háo danh đến xú danh, Phụ Nữ 13/5/2011)

Nặng nề quá!

Những ý kiến trên đây có một mẫu số chung: không có bằng chứng.  Thật vậy, tất cả những ý kiến về so sánh số trang giấy cho đối tượng Đặng Lê Nguyên Vũ, Hồ Chí Minh, Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi, v.v. đều mang tính một chiều và mang màu sắc cảm tính. Chúng ta thử điểm qua những vấn đề nêu: về số trang sách và cách nghiên cứu.

Về số trang sách

 

Cuốn sách gồm có 3 phần và 14 nhân vật.  Phần I là những nhân tài trong lĩnh vực lãnh đạo, quản lý, bao gồm 5 nhân vật: Trần Quốc Tuấn, Nguyễn Trãi, Đào Duy Từ, Hồ Chí Minh, và Chulalongkorn.  Phần II là những nhân tài trong lĩnh vực khoa học – công nghệ, và chủ biên chọn 4 người: Lê Quý Đôn, Trần Văn Giàu, Albert Einstein, và Thomas Edison.  Phần III là nhân tài trong lĩnh vực kinh tế, kinh doanh, và chủ biên chọn ra 5 người tiêu biểu: Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Trường Tộ, Bạch Thái Bưởi, Đặng Lê Nguyên Vũ, và Bill Gates.   

Để trả lời câu hỏi này chúng ta cần phải sách có bao nhiêu trang.  Theo một nguồn tin trên Tuổi Trẻ thì sách dày 328 trang, nhưng nếu trừ các trang bìa, mục lục, cảm tạ, tổng quan thì có lẽ sách có 300 trang dành cho nội dung chính.  Sách có 14 nhân vật. Và, theo giả định đặt ra ở trên, nếu không có bias, thì mỗi người có khoảng 21.4 trang.  Ông Đặng Lê Nguyên Vũ “chiếm” 42 trang, tức cao gấp 2 lần trung bình.  Với số liệu đó, chúng ta có thể dùng phương pháp thống kê để trả lời câu hỏi trên đây.  Kết quả phân tích cho thấy quả thật số trang dành cho đối tượng Đặng Lê Nguyên Vũ cao hơn các đối tượng khác một cách có ý nghĩa thống kê (trị số P = 0.22). 

Nhưng “câu chuyện” không dừng ở đó.  Kết quả phân tích thống kê còn cho thấy số trang dành cho chủ tịch Hồ Chí Minh cũng cao hơn so với số trang dành cho cụ Nguyễn Trãi và Trần Quốc Tuấn.

Do đó, nếu phàn nàn rằng số trang dành cho đối tượng Đặng Lê Nguyên Vũ quá nhiều, thì cũng có thể có lí do để phàn nàn số trang dành cho hai vị anh hùng dân tộc (Nguyễn Trãi và Trần Quốc Tuấn) quá ít so với số trang dành cho cụ Hồ Chí Minh!

Tuy nhiên, một điều khá thú vị là người ta chỉ phàn nàn về số trang dành cho ông Đặng Lê Nguyên Vũ, nhưng hình như người ta không xem xét đến một sự thật khác (có lẽ ít ai để ý).  Đó là số từ cho mỗi mục từ trong Từ điển Bách khoa Toàn thư.  Trong cuốn Từ điển này, mục từ về cụ Hồ Chí Minh có 1308 từ, cao nhất so với các nhân vật khác như Trần Hưng Đạo (459 từ), Nguyễn Trãi (562 từ).  Thậm chí, số từ trong mục từ Võ Nguyên Giáp (560) còn cao hơn cả số từ dành cho Trần Hưng Đạo (xem bảng dưới đây).  Cả hai ông tướng (Võ Nguyên Giáp và Trần Hưng Đạo) đều nổi danh trên thế giới, vậy chúng ta kì vọng hai vị tướng này có cùng số từ?  Câu trả lời dĩ nhiên là không.  Tôi đoán không ai ngớ ngẩn đến nổi đòi hỏi phải cân đo tầm cỡ một nhân vật bằng số từ vựng hay trang sách. 

Nhân vật	Số từ
Hồ Chí Minh	1308
Trần Hưng Đạo	459
Nguyễn Trãi	562
Lê Duẩn	520
Võ Nguyên Giáp	560
Trường Chinh	570
Lý Thái Tổ	176
Trần Nhân Tông	295
Ngô Quyền	175
Lý Thường Kiệt	275
Nguyễn Huệ	442
Gia Long	314
Nguyễn Văn Thiệu	128
Ngô Đình Diệm	292

Nguồn: http://dictionary.bachkhoatoanthu.gov.vn

Lượng và phẩm

Xin nhắc lại: không có ai cho rằng cách trình bày qua số lượng từ vựng như thế là tỏ lòng thất kính với các tiền nhân như Nguyễn Trãi và Trần Hưng Đạo, và tôi nghĩ cũng chẳng có ai dùng số lượng từ vựng để nói rằng các danh tướng và nhà văn hóa trong lịch sử có tầm cỡ thấp hơn cụ Hồ Chí Minh.  Mọi so sánh đều khập khiễng. 

Tại sao trường hợp ông Đặng Lê Nguyên Vũ chiếm nhiều trang sách?  Đây không phải là câu hỏi bài này muốn trả lời, nhưng hình như người chủ biên cũng chưa giải thích một cách thuyết phục.  Có thể chỉ là ngẫu nhiên, nhưng cũng không loại trừ khả năng có thiên vị (vì sự khác biệt có ý nghĩa thống kê).  Cũng có thể ông Đặng Lê Nguyên Vũ cung cấp nhiều thông tin hơn những người đã qua đời (và nếu như thế thì người chấp bút viết về các nhân vật khác còn nợ một lời giải thích).  Nói tóm lại, chúng ta chưa biết.  Nhưng căn cứ vào số trang sách để so sánh ai đáng trân trọng hơn ai, theo tôi là quá cảm tính. 

  Thế nào là nghiên cứu khoa học?

Như tôi trích ở phần trên, Gs Đào Trọng Thi cho rằng tự thuật là một tư liệu thô (raw data), không có giá trị khoa học, và ông khẳng định rằng cuốn sách không phải là một công trình khoa học.  Tôi không đồng ý với nhận định này.  Nghiên cứu khoa học không phải chỉ là vật lí hay khoa học thực nghiệm.  Khoa học xã hội có những mô hình nghiên cứu rất khác với nghiên cứu vật lí như Gs Đào Trọng Thi từng biết.  Trong Khoa học xã hội, nhà nghiên cứu có thể chọn mô hình case study (nghiên cứu trường hợp) bằng cách làm phỏng vấn theo chủ đề (focus interview), và những phát biểu sẽ phải qua một phân tích định lượng, hoặc là tổng quan mang tính định chất.  Mô hình case study chính là mô hình hai giáo sư chủ biên chọn, và họ hoàn toàn có lí do để chọn mô hình này.  Những dữ liệu mà ông Đặng Lê Nguyên Vũ cung cấp là fact, và fact có giá trị khoa học vì có thể sử dụng trong phân tích.  Còn phân tích như thế nào là chuyện khác. 

Tôi rất ngạc nhiên về phát biểu của Gs Đào Trọng Thi.  Xin nhắc lại rằng case study là những nghiên cứu mà (a) phương pháp mang tính định tính (qualitative method) với số lượng cỡ mẫu nhỏ; (b) mục tiêu của nghiên cứu mang tính bao quát, dầy đặc (kiểu như cung cấp một bức tranh tổng quát của một vấn đề); (c) sử dụng một loại chứng cứ cụ thể như lâm sàng, quan sát cá nhân, lịch sử, văn bản học, v.v.; (d) phương pháp thu thập chứng cứ mang tính “tự nhiên” như quan sát quá trình phát triển của cá nhân ; (e) chủ đề hòa quyện với nhau; (f) sử dụng nhiều nguồn dữ liệu ; (g) điều tra những đặc điểm của một sự kiện, một vấn đề.  Do đó, trong bối cảnh đặt ra, tôi nghĩ nhóm nghiên cứu chọn mô hình case study cũng hợp lí.  Một người cầm trịch về khoa học trong Quốc hội mà tuyên bố như thế thì quả là đáng tiếc. 

Trong case study, nhà nghiên cứu có thể chọn bất cứ ai mà họ cảm thấy có thông tin.  Không nên quá cảm tính khi phê bình tại sao chọn người này mà không là người khác (cảm tính đó nên dành cho văn học, chứ không phải khoa học). Nhưng tiêu chuẩn chọn là vấn đề cần bàn.  Theo nguyên lí của nghiên cứu trường hợp, nhà nghiên cứu có thể chọn 1 đối tượng hay một nhóm đối tượng miễn là họ hội đủ tiêu chuẩn (inclusion criteria). Những tiêu chuẩn chọn có thể là tính tiêu biểu, tính đa dạng, tính deviation, tầm ảnh hưởng, con đường tiến thân, tấm gương, v.v. Công bằng mà nói, ông Đặng Lê Nguyên Vũ hội đủ những tiêu chuẩn này. (Người ta có thể làm luận án tiến sĩ về sự thành đạt của cà phê Trung Nguyên, và chuyện đó cũng bình thường). Cố nhiên, nhiều doanh nhân khác có lẽ cũng đáp ứng những tiêu chuẩn vừa đề cập. Nhưng trong số những người có thể lựa chọn cho nghiên cứu, còn có yếu tố tiếp cận hay gọi là convenience.  Có thể ông Nguyên Vũ sẵn sàng hợp tác, nên các vị nghiên cứu sử dụng trường hợp của ông ấy như là một đối tượng.  Hoàn toàn chẳng có gì sai sót ở đây.

Có người nói ông còn quá trẻ, thành tích chưa có gì. Tôi nghĩ nếu nói về tuổi tác thì chúng ta phải cần đến định lượng. Tuổi trung bình của 14 đối tượng là 63. Ông Đặng Lê Nguyên Vũ tuổi 41, và người cao tuổi nhất là ông Trần Văn Giàu (100 tuổi). Đứng trên phương diện định lượng, không có lí do để nói ông Nguyên Vũ còn trẻ, nhưng có thể có lí do nói ông Trần Văn Giàu … quá già. Thật ra, chẳng có lí do gì để nói hai trường hợp này là cá biệt cả.

 Người Việt chúng ta hình như có “ác cảm” với doanh nhân, xem họ như những người gian manh, điêu ngoa, làm lời bất chính.  Ngược lại, người Việt có xu hướng ca ngợi các danh nhân quân sự, văn học, và ca ngợi … cái nghèo.  Vậy thì tại sao trong thế kỉ 21 chúng ta không vinh danh một doanh nhân thành đạt, mà doanh nhân này có xu hướng trân trọng văn hóa nữa.  Do đó, đối chiếu với những lĩnh vực và mục tiêu nghiên cứu, tôi tôi nghĩ mô hình nghiên trường hợp là hoàn toàn có thể chấp nhận được.

Tự thuật là xấu ?

Một phát biểu khác của Gs Đào Trọng Thi cũng cần phải xem xét lại.  Ông nói: “Tôi cũng muốn nói thêm về nhân vật được lựa chọn. Việc anh Vũ tự thuật đã gây phản cảm với độc giả. Tự mình viết về mình như một nhân tài đặt cạnh những nhân vật quá nổi tiếng là một cách làm rất không nên.”  (Người lao động 13/5/2011).  Nếu tôi là ông Đặng Lê Nguyên Vũ, có lẽ tôi cũng thấy ngại khi làm như thế.  Rất khó mà viết về mình, về cái tôi đáng ghét.  Thế nhưng chúng ta phải khách quan ở đây.  Ở các nước phương Tây, tự thuật về mình, tự đánh giá thành tích của mình là một chuyện hết sức bình thường.  Trong các buổi phỏng vấn đề bạt chức danh giáo sư, hội đồng khoa bảng lúc nào cũng yêu cầu ứng viên tự viết và nói về mình, tự đánh giá mình đứng ở đâu trên thế giới.  Không biết tự mình sell là sẽ chuốc lấy thất bại não nề trong thế giới hiện đại này.  Muốn hay không muốn thì đó là sự thật. Thoạt đầu người Á châu rất ngại với “văn hóa tự khoe” này, nhưng dần dần rồi cũng quen đi.  Chuyện ông Đặng Lê Nguyên Vũ, một doanh nhân từng tiếp xúc đồng nghiệp quốc tế, nếu có viết về mình tuy thoạt đầu mới nghe qua cũng là lạ, nhưng tôi thì không thấy có gì bất bình thường ở đây. 

Cần nhắc lại rằng 50 năm trước (1961), bác Hồ — kí tên dưới bút danh T. Lan — cũng từng tự viết về mình qua tác phẩm“Vừa đi đường vừa kể chuyện”.  Trong cuốn này, bác Hồ cũng thỉnh thoảng … tự khen mình đó chứ.  Xin trích vài câu trong cuốn sách này để biết ngày xưa bác viết như thế nào:

Đi theo Bác có: một tiểu đội bảo vệ, một thầy thuốc – Bác sĩ Chân, đồng chí Thành với tôi, T. Lan. Muốn đi nhanh Bác cho đội bảo vệ đi trước vài mươi phút, rồi Bác và ba anh em chúng tôi đi sau.Trên đường đi, Bác thường ghé thăm một cách bất thình lình đồng bào các bản làng và các đơn vị bộ đội. Anh em chiến sĩ và cán bộ thấy Bác đến một cách đột ngột, lúc đầu thì ngơ ngác rồi thì mừng quýnh lên, reo hò nhảy nhót, quây quần lấy Bác, có khi quên cả trật tự. Sau khi xem tận nơi bếp nấu, chỗ ở, công tác vệ sinh, Bác thân mật hỏi han thăm sắc khỏe mọi người, dặn dò, phê bình, khuyến khích mấy lời như cha nói với đàn con, rồi lại tiếp tục đi.Một hôm, trời hửng sáng, Bác ghé thăm một xóm ở gần đường. Ngoài đồng ruộng thấy mấy trăm chị em dân công, Kinh có, Tày có, Nùng có, Mán có… Người thì vừa nhóm bếp nấu cơm, vừa nói chuyện vui vẻ. Người thì chụm năm chụm ba, đang ngồi dựa lưng vào nhau mà ngủ. Bác hỏi mấy chị đang nhóm lửa: “Các cô cả đêm ngồi ngủ ngoài trời như vậy cả sao?”Các chị trả lời: “Vâng ạ, nhà đồng bào chật, chỉ đủ chỗ để chứa lương thực của bộ đội khỏi ướt. Các cháu ngủ ngoài đồng thế này càng vui…”.Bác ôn tồn khen ngợi chị em, rồi bảo chúng tôi: “Bộ đội ta dũng cảm như vậy, nhân dân ta dũng cảm như vậy, ta nhất định thắng, địch nhất định thua”.

Do đó, tôi nghĩ những gì bác Đào Trọng Thi phê bình ông Đặng Lê Nguyên Vũ xem ra thiếu công bằng và không phù hợp với xu thế của thời đại.

Nhưng ở đây còn có vấn đề của nhà nghiên cứu, của nhóm chủ biên.  Vấn đề là tại sao ông Đặng Lê Nguyên Vũ xuất hiện như là một đối tượng nghiên cứu nhưng cũng đồng thời là một tác giả?  Ngoài ra, chúng ta thấy có sự nhập nhằng trong vai trò của người thực hiện.  Sách đề tên 2 chủ biên là GS Nguyễn Hoàng Lương và PGS Phạm Hồng Tung, nhưng phía trong bìa lại có 8 tác giả.  Tám tác giả (bao gồm cả 2 người chủ biên là Nguyễn Hoàng Lương, Phạm Hồng Tung, Nguyễn Hoàng Hải, Đinh Thị Thúy Hiên, Lê Thị Lan, Nguyễn Ngọc Thắng, Phạm Minh Thế, và Đặng Lê Nguyên Vũ.  Cần nói thêm rằng sách còn có người biên tập (Phạm Thị Thinh).  Vấn đề đặt ra là vai trò của những chủ biên, tác giả, và biên tập viên ra sao.  Ai là người thu thập dữ liệu, ai phân tích dữ liệu, và ai là người thật sự viết sách?  

Tuy nhiên, luật sư của ông Đặng Lê Nguyên Vũ đã chính thức có yêu cầu đính chính rằng “Doanh nhân Đặng Lê Nguyên Vũ không phải là đồng tác giả của nhóm chủ biên quyển sách’Tài năng và đắc dụng’).  Nhưng đính chính này không phù hợp với những gì in trong sách, mà trong đó tên ông được ghi là tác giả (xem hình trên)!  

Có hai khả năng xảy ra: một là nhóm chủ biên tự ý đưa tên ông Đặng Lê Nguyên Vũ vào sách mà không cho ông hay biết; hai là ông … quên. Nếu trường hợp thứ nhất xảy ra, thì đó là một biểu hiện của sự tắc trách trong nghiên cứu khoa học, và có thể nói là một vi phạm đạo đức khoa học (vì đó là hiện tượng tác giả danh dự).  Nếu trường hợp thứ hai xảy ra, thì đây là một trường hợp mâu thuẫn lợi ích (conflict of interest).  Mâu thuẫn quyền lợi có thể xảy ra trong nghiên cứu khoa học, và điều đó không có nghĩa là sẽ ảnh hưởng đến chất lượng nghiên cứu, nhưng đương sự phải tuyên bố ngay từ đầu là sự hiện diện của đương sự là một mâu thuẫn quyền lợi.  Dù trường hợp này đi nữa, thì sự việc là một tín hiệu có vấn đề về vai trò tác giả và đối tượng nghiên cứu trong công trình cấp Nhà nước này.

Tóm lại, các phân tích bán định lượng vừa trình bày trên đây cho thấy không có bằng chứng để kết luận rằng việc chọn ông Đặng Lê Nguyên Vũ là một bất bình thường.  Có bằng chứng cho thấy số trang sách dành cho các đối tượng nghiên cứu rất khác nhau, và sự khác biệt không chỉ xảy ra trong trường hợp ông  Đặng Lê Nguyên Vũ mà còn trong nhiều trường hợp khác.  Nhưng sự khác biệt về lượng (số trang) không thể là chứng cứ để kết luận có sự thiên vị, và càng không phải là một thước đo về phẩm chất của thông tin.  Nhưng qua công trình nghiên cứu này, có thể nói rẳng cách làm nghiên cứu khoa học xã hội ở nước ta còn nhiều bất cập.

PS.

(1) Về chi tiết phân tích dữ liệu và tính toán có thể xem bên trang statistics.vn 

(2) Có thể đọc một phiên bản khác [đơn giản hơn] của bài này trên Tuần Việt Nam với cái tựa đề giật gân không phải tôi đặt nhé. 

Theo Nguyễn Văn Tuấn.net